Büyük kuşku: Borsada milyarlarca liralık manipülasyon mu yapıldı? Borsa Temmuz’dan bu yana tarihinin en süratli rallisi akabinde, sert bir çöküş yaşadı. Bu eşsiz oynaklığın niçinleri konusunda yüzlerce yorum yapıldı, yüzlerce YouTube görüntüsü çekildi. ParaAnaliz uzmanları Cüneyt Akman ve FÖŞ de görüşlerini söz ettiler.
Nihayetinde, neler yaşandığı konusunda iki değişik tezle karşılaştık. Birinci teze nazaran Borsa’da tarihi ralliyi hükümete yakın kaynaklar, Rus ve Arap parasını koordineli olarak kimi paylara yönelterek başlatmıştı. Özel temaslarımızda elde ettiğimiz izlenime nazaran ise, hareket birkaç epey büyük mali varlığı olan spekülatörün ortak tasarrufu olup siyasi boyutu yoktu. BirGün Gazetesi muhabiri Hava Gümüşkaya’ya nazaran: “Borsada son iki ayda yapılan manipülasyonlarda birinci batan, küçük yatırımcı oldu. Uzmanlar, yaşananları en büyük manipülasyon olarak değerlendirirken SPK, birkaç cılız atak ile yetindi. Erdoğan’a yakın isimlerden bir aracı kurumun yaptığı alımlar dikkat çekici”.
Borsa’da neler yaşandığını tam olarak çözmemiz birkaç ay alacak. Lakin, girişte sunduğumuz iki teori değişik gelecekler vaat ediyor. Şayet ralli bir hükümet teşebbüsü ise, seçim yaklaştıkça yenidenlanması hayli mümkün. Şayet ferdi bir tasarrufsa, başlatanlar en az küçük yatırımcı kadar ziyan gördü ve bir kere daha denemez. FÖŞ’e bakılırsa yaşananlar hükümetin yeni tasarrufları dolardan uzak tutup TL cinsinden varlıklar yöneltme teşebbüsüydü, yenidenlanacak.
Bakalım Havva Gümüşkaya neler yazmış:
Borsada bilhassa bankacılık paylarında yaşanan sıra dışı yükseliş aksine döndü. Sermaye piyasası uzmanlarına göre son iki ayda yaşananlar organize ve açık bir manipülasyon. BIST100 endeksi ağustos başından 13 Eylül doruğuna kadar yüzde 40 civarında prim yaparken endeksin içerisindeki ayrışma keskin ve şaşırtan. Bankacılık kesimine dair, sene başından beri bankaların aleyhine biroldukca düzenleme ve kısıtlama yapılmışken banka pay senetleri meblağlarında 30 süreç gününde yaşanan yüzde 135’lik yükseliş ve yükselişin kaldıraçlı durumlarla beslenmeye devam etmesi, borsa takas ve teminat sistemini riske etmesi telaşları artırdı.
Özellikle kârlılık olarak en berbat performansı gösteren kamu bankaları pay fiyatlarının tuhaf bir biçimde, günlerce süren tavan fiyat serileriyle yükselmesi, son birkaç gündür ise taban fiyata çakılmaları, bu biçimdece biroldukca yatırımcının ve piyasa iştirakçisinin büyük ziyana uğratılması, takas sistemi riskinin tehlikeli boyuta gelmesine bütün taraflarıyla mercek tuttuk.
EKONOMİ İDARESİ FON YÖNETİCİSİ GİBİ
Ekonomi idaresinin yaklaşık bir aydır halkı borsaya yönlendiren spekülatif açıklamaları dikkat cazibeli. Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati toplumsal medya üzerinden birinci vakit içinderda ağustos ayında son olarak da 11 Eylül’de borsadaki sayılar ile ilgili adeta bir fon yöneticisi üzere değerlendirmelerde bulundu.
23 Ağustos’taki açıklamasında döviz kuru ve öteki emtianın getirisinin enflasyonun altında olduğu tabir ederek “Vatandaşlara şu an en çok getiriyi getiren Borsa İstanbul. Vatandaşlarımızın nereye kanalize olacağı hayli açık” diyen Nebati, 2 Eylül’deki paylaşımında Borsa İstanbul’un yerli ve yabancı yatırımcının inançla yatırım yaptığı bir mecra haline geldiğini, borsanın son devirdeki performansıyla başka gelişen ülke borsalarından ayrıştığını ve “İlerleyen devirde de bu kuvvetli seyrin sürmesini beklediklerini” söylemişti. 11 Eylül’de paylaştığı tweetlerde “BIST100 endeksi, 1 yıllık süreçte yüzde 142 yükseliş kaydetti. Bu yükseliş, Borsamıza ve şirketlerimize duyulan inancın en açık göstergesidir” diyerek borsada yaşanan yükselişi iktisatta artan üretim ve istihdam kapasitesine dayandıran Bakan Nebati, “Borsa İstanbul, halka açık şirketlerimiz ve yatırımcılarımız açısından her geçen gün daha da cazip hale geliyor” tabirlerini kullanmıştı.
Bakan Nebati’nin borsa tavsiyesinden 13 Eylül tepesine BIST100 Endeksi’nde yükseliş yüzde 20’ye yaklaştı, bankacılık endeksindeki yükseliş ise neredeyse yüzde 63 oldu.
Sermaye Piyasası Uzmanı Kenan Gözlemci’ye göre Bakan’ın borsa tweetlerinin başta kamu bankaları olmak üzere bankacılık paylarında yaşanan tuhaf yükselişle paralellik arz etmesi, beyanat ve tavan fiyatlarının peş peşe gelmesi tuhaf bir tesadüf: “Bakan’ın kendine artı puan yazdırmak için Borsadaki yükselişi ekonomik muvaffakiyete dayandırmaya çalıştığını var iseyarsak, makroekonomik görünümün yatırımcıya anlattığı kıssanın farklı olduğunu söylemek zorundayız.”
Gözlemci’ye nazaran makroekonomik gidişat ve bankacılık bölümünde olumlu bir değişim kelam konusu değil.
Bankacılık dalında KKM, Merkez Bankası’ndan ucuz borçlanma imkânı ve TÜFE’ye endeksli Hazine tahvili gelirlerinin desteklediği şişkin kârlar birinci bakışta dikkat çekse de terazinin başka kolunda ağır yükler var. Koşulların karşılanmasına karşın enflasyon muhasebesinin uygulanmaması niçiniyle banka bilançoları bir ölçüde aldatıcı. Bilhassa kamu bankalarında sıkıntılı kredilerin sayılara yansıyan oranların hayli üzerinde olabileceği piyasada çoğunlukla lisana getirilmekte. Ayrıyeten, kesimin karmaşık, hür piyasa prensiplerinden uzaklaşan ve yapboza dönmüş kurallar altında ezilmesi, iktisat idaresinin bankalara mevduat toplama ve kredi kullanmasıyla ilgili daima müdahale etmesi üzere aksilikler düşünüldüğünde, banka paylarında ralli daha sonrasındaki fiyatlamanın ne kadar gerçekçi olduğu düşündürücü.
MANİPÜLASYONDA BİRİNCİ KURBANLAR BATTI
Başta kamu bankaları olan Halkbank ve Vakıfbank olmak üzere bütün bankacılık bölümü pay meblağlarında bu biçimde kısa müddette ortada hiç bir geçerli bir niye yokken yüzde 250’lere varan yükselişlerin olmasındaki en büyük kolaylaştırıcı etken Vadeli Süreç ve Opsiyon Piyasası’ndaki (VİOP) kaldıraç oranları oldu.
VİOP, yatırımcılar tarafınca bilinen fakat borsaya hâkim olmayanların uzak olduğu bir terim. En temel tabirle vadeli süreç mukavelelerinin alınıp satıldığı organize piyasalar olarak tanımlanıyor.
Sermaye Piyasası Uzmanı Gözlemci, VİOP’daki kaldıraç oranlarıyla birlikte son iki ayda yaşananları şu biçimde özetliyor:
“Banka paylarında borsa tarihinde görülmemiş manipülasyonun failleri evvel banka paylarında spot piyasadan fiyat yükseltmeden bir kısım pay toplayarak tahtanın boşluğunu aldılar. Bunu yaptıktan daha sonra bu sefer VİOP’da kaldıraç kullanmanın avantajıyla teorik fiyatın üstünde uzun konum almaya başlıyorlar ve alışılmış olarak bu durumda arbitraj yani faiz oranları içinde fark oluşuyor.
Bu farkı nazarann arbitraj fonları teorik faizin üzerindeki faizden yararlanmak için VİOP da kısa, spot piyasada uzun konum alarak spot piyasadaki fiyat yükselten pozisyonuna girdiler.
Bu ortada spot piyasayla vadeli piyasa içindeki tuhaf faizi nazarann bir kısım piyasa oyuncuları, VİOP’da tek taraflı kısa durumu alıyorlar. Bunlar bu manipülasyonun birinci batanları sıfatıyla en zavallı kurbanları oluyor.
Bu batanlardan kazanılan para ile senaryonun failleri yeni uzun konumlar açıyorlar faizi de yükselterek, natürel bu yeni arbitraj fonlarını getiriyor.
Bu sistem spotta yüklü pay sahibi yatırımcıların süratli satışa geçmedikleri sürece kendi kendine yürüyen bir sistem, ta ki bir banka munzam sandığı ya da bir yatırım fonunun ani ve yüklü satışına kadar. Hakikaten hafta ortasında yaşanan da bu.”
SERMAYE PİYASASI HEYETİ SAĞIR, DİLSİZ
Peki, tüm bunlar olurken Sermaye Piyasası Konseyi (SPK) ne yaptı? Gözlemci’ye göre SPK, cılız birkaç adım haricinde piyasada olup biteni izlemekle yetindi. Gözlemci durumun tuhaflığına şu biçimde vurgu yapıyor:
“Herhangi bir pay senedi birkaç gün tavan fiyat düzeyinden kapattığında aksiyon alan ya da “izliyorum” sinyali veren Kurul’dan, başta kamu bankaları olmak üzere tüm bankacılık kesimi pay fiyatlarında olağan dışı yükselişin yaşandığı bu süreçte, nispeten iki küçük özel banka pay senedi süreçlerinde brüt takas ve kredili süreç yasağı önlemi getirmesi haricinde yatırımcıyı, takas sistemini muhafazaya dönük hiç bir önlem almayan sessiz, nereye baktığı muhakkak olmayan hali hayli tuhaf bir durum.”
Bu süreçte Takasbank’a da dikkat çeken Gözlemci, şöyleki devam ediyor: “Biroldukca aracı kurum, durumu fark eder etmez müşterilerini ve kendilerini kaldıraçlı süreçlerin yaratacağı ziyan riskinden korumak için VİOP başlangıç teminatlarını artırmalarına karşın SPK’nin bu süreçlere dair hiç bir önlem almaması, takas sistemini ve konum risklerini takip eden Takasbank’ın da haftalarca tavan tavan giden bankacılık kontratlarında başlangıç teminatı meblağını yükseltmemesi de ayrıyeten sorgulanması gereken bir tuhaf kısım.”
Meslek ömrü boyunca bu biçimde bir manipülasyonla karşılaşmadığını belirten Gözlemci “Şimdi sermaye piyasasındaki herkes ziyan ziyan tespit hesabı içerisinde. Binlerce yatırımcı varlıklarını tüketti, en hayli merak edilen de sistemin takas riski. Bu büyük manipülasyonu yapanlar açısından çabucak hemen maç bitmedi, onların da durumu iştirakçilerinin mali gücü ile ilgili olacak. Her şeyi görmesi gereken SPK ise sağır, kör ve dilsiz” değerlendirmesinde bulundu.
YK Yatırım Strateji Notu: Dört Sütun
Doç Dr Cihan Bolgün: Borsa’da Başdöndüren Hareketlerin Perde Arkası
Financial Times: Türkiye’ye nereden para geliyor?
Nihayetinde, neler yaşandığı konusunda iki değişik tezle karşılaştık. Birinci teze nazaran Borsa’da tarihi ralliyi hükümete yakın kaynaklar, Rus ve Arap parasını koordineli olarak kimi paylara yönelterek başlatmıştı. Özel temaslarımızda elde ettiğimiz izlenime nazaran ise, hareket birkaç epey büyük mali varlığı olan spekülatörün ortak tasarrufu olup siyasi boyutu yoktu. BirGün Gazetesi muhabiri Hava Gümüşkaya’ya nazaran: “Borsada son iki ayda yapılan manipülasyonlarda birinci batan, küçük yatırımcı oldu. Uzmanlar, yaşananları en büyük manipülasyon olarak değerlendirirken SPK, birkaç cılız atak ile yetindi. Erdoğan’a yakın isimlerden bir aracı kurumun yaptığı alımlar dikkat çekici”.
Borsa’da neler yaşandığını tam olarak çözmemiz birkaç ay alacak. Lakin, girişte sunduğumuz iki teori değişik gelecekler vaat ediyor. Şayet ralli bir hükümet teşebbüsü ise, seçim yaklaştıkça yenidenlanması hayli mümkün. Şayet ferdi bir tasarrufsa, başlatanlar en az küçük yatırımcı kadar ziyan gördü ve bir kere daha denemez. FÖŞ’e bakılırsa yaşananlar hükümetin yeni tasarrufları dolardan uzak tutup TL cinsinden varlıklar yöneltme teşebbüsüydü, yenidenlanacak.
Bakalım Havva Gümüşkaya neler yazmış:
Borsada bilhassa bankacılık paylarında yaşanan sıra dışı yükseliş aksine döndü. Sermaye piyasası uzmanlarına göre son iki ayda yaşananlar organize ve açık bir manipülasyon. BIST100 endeksi ağustos başından 13 Eylül doruğuna kadar yüzde 40 civarında prim yaparken endeksin içerisindeki ayrışma keskin ve şaşırtan. Bankacılık kesimine dair, sene başından beri bankaların aleyhine biroldukca düzenleme ve kısıtlama yapılmışken banka pay senetleri meblağlarında 30 süreç gününde yaşanan yüzde 135’lik yükseliş ve yükselişin kaldıraçlı durumlarla beslenmeye devam etmesi, borsa takas ve teminat sistemini riske etmesi telaşları artırdı.
Özellikle kârlılık olarak en berbat performansı gösteren kamu bankaları pay fiyatlarının tuhaf bir biçimde, günlerce süren tavan fiyat serileriyle yükselmesi, son birkaç gündür ise taban fiyata çakılmaları, bu biçimdece biroldukca yatırımcının ve piyasa iştirakçisinin büyük ziyana uğratılması, takas sistemi riskinin tehlikeli boyuta gelmesine bütün taraflarıyla mercek tuttuk.
EKONOMİ İDARESİ FON YÖNETİCİSİ GİBİ
Ekonomi idaresinin yaklaşık bir aydır halkı borsaya yönlendiren spekülatif açıklamaları dikkat cazibeli. Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati toplumsal medya üzerinden birinci vakit içinderda ağustos ayında son olarak da 11 Eylül’de borsadaki sayılar ile ilgili adeta bir fon yöneticisi üzere değerlendirmelerde bulundu.
23 Ağustos’taki açıklamasında döviz kuru ve öteki emtianın getirisinin enflasyonun altında olduğu tabir ederek “Vatandaşlara şu an en çok getiriyi getiren Borsa İstanbul. Vatandaşlarımızın nereye kanalize olacağı hayli açık” diyen Nebati, 2 Eylül’deki paylaşımında Borsa İstanbul’un yerli ve yabancı yatırımcının inançla yatırım yaptığı bir mecra haline geldiğini, borsanın son devirdeki performansıyla başka gelişen ülke borsalarından ayrıştığını ve “İlerleyen devirde de bu kuvvetli seyrin sürmesini beklediklerini” söylemişti. 11 Eylül’de paylaştığı tweetlerde “BIST100 endeksi, 1 yıllık süreçte yüzde 142 yükseliş kaydetti. Bu yükseliş, Borsamıza ve şirketlerimize duyulan inancın en açık göstergesidir” diyerek borsada yaşanan yükselişi iktisatta artan üretim ve istihdam kapasitesine dayandıran Bakan Nebati, “Borsa İstanbul, halka açık şirketlerimiz ve yatırımcılarımız açısından her geçen gün daha da cazip hale geliyor” tabirlerini kullanmıştı.
Bakan Nebati’nin borsa tavsiyesinden 13 Eylül tepesine BIST100 Endeksi’nde yükseliş yüzde 20’ye yaklaştı, bankacılık endeksindeki yükseliş ise neredeyse yüzde 63 oldu.
Sermaye Piyasası Uzmanı Kenan Gözlemci’ye göre Bakan’ın borsa tweetlerinin başta kamu bankaları olmak üzere bankacılık paylarında yaşanan tuhaf yükselişle paralellik arz etmesi, beyanat ve tavan fiyatlarının peş peşe gelmesi tuhaf bir tesadüf: “Bakan’ın kendine artı puan yazdırmak için Borsadaki yükselişi ekonomik muvaffakiyete dayandırmaya çalıştığını var iseyarsak, makroekonomik görünümün yatırımcıya anlattığı kıssanın farklı olduğunu söylemek zorundayız.”
Gözlemci’ye nazaran makroekonomik gidişat ve bankacılık bölümünde olumlu bir değişim kelam konusu değil.
Bankacılık dalında KKM, Merkez Bankası’ndan ucuz borçlanma imkânı ve TÜFE’ye endeksli Hazine tahvili gelirlerinin desteklediği şişkin kârlar birinci bakışta dikkat çekse de terazinin başka kolunda ağır yükler var. Koşulların karşılanmasına karşın enflasyon muhasebesinin uygulanmaması niçiniyle banka bilançoları bir ölçüde aldatıcı. Bilhassa kamu bankalarında sıkıntılı kredilerin sayılara yansıyan oranların hayli üzerinde olabileceği piyasada çoğunlukla lisana getirilmekte. Ayrıyeten, kesimin karmaşık, hür piyasa prensiplerinden uzaklaşan ve yapboza dönmüş kurallar altında ezilmesi, iktisat idaresinin bankalara mevduat toplama ve kredi kullanmasıyla ilgili daima müdahale etmesi üzere aksilikler düşünüldüğünde, banka paylarında ralli daha sonrasındaki fiyatlamanın ne kadar gerçekçi olduğu düşündürücü.
MANİPÜLASYONDA BİRİNCİ KURBANLAR BATTI
Başta kamu bankaları olan Halkbank ve Vakıfbank olmak üzere bütün bankacılık bölümü pay meblağlarında bu biçimde kısa müddette ortada hiç bir geçerli bir niye yokken yüzde 250’lere varan yükselişlerin olmasındaki en büyük kolaylaştırıcı etken Vadeli Süreç ve Opsiyon Piyasası’ndaki (VİOP) kaldıraç oranları oldu.
VİOP, yatırımcılar tarafınca bilinen fakat borsaya hâkim olmayanların uzak olduğu bir terim. En temel tabirle vadeli süreç mukavelelerinin alınıp satıldığı organize piyasalar olarak tanımlanıyor.
Sermaye Piyasası Uzmanı Gözlemci, VİOP’daki kaldıraç oranlarıyla birlikte son iki ayda yaşananları şu biçimde özetliyor:
“Banka paylarında borsa tarihinde görülmemiş manipülasyonun failleri evvel banka paylarında spot piyasadan fiyat yükseltmeden bir kısım pay toplayarak tahtanın boşluğunu aldılar. Bunu yaptıktan daha sonra bu sefer VİOP’da kaldıraç kullanmanın avantajıyla teorik fiyatın üstünde uzun konum almaya başlıyorlar ve alışılmış olarak bu durumda arbitraj yani faiz oranları içinde fark oluşuyor.
Bu farkı nazarann arbitraj fonları teorik faizin üzerindeki faizden yararlanmak için VİOP da kısa, spot piyasada uzun konum alarak spot piyasadaki fiyat yükselten pozisyonuna girdiler.
Bu ortada spot piyasayla vadeli piyasa içindeki tuhaf faizi nazarann bir kısım piyasa oyuncuları, VİOP’da tek taraflı kısa durumu alıyorlar. Bunlar bu manipülasyonun birinci batanları sıfatıyla en zavallı kurbanları oluyor.
Bu batanlardan kazanılan para ile senaryonun failleri yeni uzun konumlar açıyorlar faizi de yükselterek, natürel bu yeni arbitraj fonlarını getiriyor.
Bu sistem spotta yüklü pay sahibi yatırımcıların süratli satışa geçmedikleri sürece kendi kendine yürüyen bir sistem, ta ki bir banka munzam sandığı ya da bir yatırım fonunun ani ve yüklü satışına kadar. Hakikaten hafta ortasında yaşanan da bu.”
SERMAYE PİYASASI HEYETİ SAĞIR, DİLSİZ
Peki, tüm bunlar olurken Sermaye Piyasası Konseyi (SPK) ne yaptı? Gözlemci’ye göre SPK, cılız birkaç adım haricinde piyasada olup biteni izlemekle yetindi. Gözlemci durumun tuhaflığına şu biçimde vurgu yapıyor:
“Herhangi bir pay senedi birkaç gün tavan fiyat düzeyinden kapattığında aksiyon alan ya da “izliyorum” sinyali veren Kurul’dan, başta kamu bankaları olmak üzere tüm bankacılık kesimi pay fiyatlarında olağan dışı yükselişin yaşandığı bu süreçte, nispeten iki küçük özel banka pay senedi süreçlerinde brüt takas ve kredili süreç yasağı önlemi getirmesi haricinde yatırımcıyı, takas sistemini muhafazaya dönük hiç bir önlem almayan sessiz, nereye baktığı muhakkak olmayan hali hayli tuhaf bir durum.”
Bu süreçte Takasbank’a da dikkat çeken Gözlemci, şöyleki devam ediyor: “Biroldukca aracı kurum, durumu fark eder etmez müşterilerini ve kendilerini kaldıraçlı süreçlerin yaratacağı ziyan riskinden korumak için VİOP başlangıç teminatlarını artırmalarına karşın SPK’nin bu süreçlere dair hiç bir önlem almaması, takas sistemini ve konum risklerini takip eden Takasbank’ın da haftalarca tavan tavan giden bankacılık kontratlarında başlangıç teminatı meblağını yükseltmemesi de ayrıyeten sorgulanması gereken bir tuhaf kısım.”
Meslek ömrü boyunca bu biçimde bir manipülasyonla karşılaşmadığını belirten Gözlemci “Şimdi sermaye piyasasındaki herkes ziyan ziyan tespit hesabı içerisinde. Binlerce yatırımcı varlıklarını tüketti, en hayli merak edilen de sistemin takas riski. Bu büyük manipülasyonu yapanlar açısından çabucak hemen maç bitmedi, onların da durumu iştirakçilerinin mali gücü ile ilgili olacak. Her şeyi görmesi gereken SPK ise sağır, kör ve dilsiz” değerlendirmesinde bulundu.
YK Yatırım Strateji Notu: Dört Sütun
Doç Dr Cihan Bolgün: Borsa’da Başdöndüren Hareketlerin Perde Arkası
Financial Times: Türkiye’ye nereden para geliyor?