YK Yatırım Strateji Notu: Dört Sütun “Bir acıdan lakin onu tam olarak deneyimlediğimizde kurtuluruz” der Marcel Proust.
Geçen hafta S&P500 3900’de başlayan ve bizce trend tersi olan yükseliş, ABD TÜFE’sinin beklentileri aşmasıyla başladığı yere döndü. Buralardan tekrar reaksiyon gelse de gelmese de 4200-4250’lerin geçilmesinin sıkıntı olduğunu düşünmeye devam ediyoruz. Ayı piyasasının çabucak hemen sonlanmadığını ve Eylül sonu Ekim başı üzere bir düşüş dalgası daha beklemeye devam ediyoruz. Bunun da Haziran tabanlarını yeniden test etmesi bizce baz senaryo. Son periyot epeyce süratli yükselmiş olan bizim piyasalar da ABD verisinden en epeyce etkilenen piyasalardan oldu. Bilhassa profesyonel olmayan yatırımcıların pay seçimine dikkat etmesi bizce elzem olmaya devam ediyor.
Piyasalarda kısa vadeli volatilite yükselmişken ve bizim görüşlerimiz değişmemişken geçen hafta yaptığımız üzere herkesi etkileyen daha yapısal temel trendlere bakmaya devam edelim. Geçen hafta güce daha yakından bakmıştık ve güç hiç bir vakit yalnızca güç değildir demiştik. Bugün de güç ve tesirli olduğu öbür alanlara bakalım. Vaclav Smil’in harikulade yapıtından daha evvel bahsetmiştik. Smil’e nazaran “Medeniyetin dört ana sütunu şöylekidir; çimento, çelik, plastik ve amonyak.”
Dünya her sene yaklaşık 4,5 milyar ton çimento, 1,8 milyar ton çelik, 370 milyon ton plastik ve 150 milyon ton amonyak tüketiyor.
Gerçekten de Smil’in medeniyetin temellerini dayandırdığı bu dört sütun o kadar değerli ve üretiminde o kadar ağır güç kullanılıyor ki yarattığımız karmaşık adaptif sistem ortasında bunun ulaştığı akılalmaz boyutların farkına varamıyoruz.
Bugün bunlardan rastgele biri için daha üstün bir ikame bulunsa bile, yerine konulması on yıllar alabilir.
Çimento uygun bir örnek. Çin, yalnızca iki yılda 20. yüzyılın tamamında ABD’nin ürettiği kadar çimento üretti. Bugün artık dünya tek bir yılda, 20. yüzyılın birinci yarısında tükettiğinden daha fazla çimento tüketiyor. Çimentbu biçimdela bozulur, bu da daima değiştirilmesi gerektiği manasına gelir. Gücün daha az ve ağır olduğu bir değişimin, bu cins olağanüstü ve tarihi olarak eşi görülmemiş daima talebi karşılamak için ölçeğini büyütmesi gerekir. Halihazırda dört sütunu üretmek için yerleşik süreçlerin rastgele birinin yerini alabilecek, ticari olarak mevcut ve kitlesel ölçekte alternatifler bulunmuyor.
Fosil yakıtlar tüm besin üretim sürecinde ihtilal yaratmıştı. Buğday üretmek artık hektar başına iki saatten daha az insan emeği gerektiriyor (1801’de 150 saate kıyasla). Bu, nüfusun büyük bir kısmını diğer şeyler yapmak için hür bıraktı. Yani 1800 ile 2020 içinde, bir kilogram tahıl üretmek için gereken emeği yüzde 98’den çok azalttık ve dünya nüfusunun tarımla uğraşan hissesi da azaldı. Ama besin konusuna daha ayrıntılı baktığımızda, karşılaştığımız tablo maalesef iç açı değil. BM Besin ve Tarım Örgütü Baş Ekonomisti Maximo Torero “Gübre problemini çözemezsek, dünya fazlaca önemli bir besin arzı sorunu ile karşı karşıya kalacak” ikazını bir dahaledi. BM Genel Sekreteri Antonio Guterre ise “2022’de gübre şayet olmazsa, 2023’te kâfi besin olmayabilir” diyor. Ortaya çıkan ziraî kriz, çoğumuzun global besin üretiminin istikrarsız ve kırılgan tabiatının yeni yeni farkına varmamızı sağlıyor.
Doğal gaz, hem hidrojen kaynağı birebir vakitte sürece gücü olarak amonyak sentezi için en kıymetli ham unsur. Bu noktada Smil’in amonyağın ehemmiyetine ait değerlendirmesi fazlaca çarpıcı: “2020’de yaklaşık 4 milyar insan sentetik amonyak olmasaydı hayatta olmazdı, amonyak Haber-Bosch sentezi tahminen de tarihteki en kıymetli teknik ilerlemedir.”
Guterres, Rus gübrelerinin ve tarım mamüllerinin dünya pazarlarına ulaşmasının kaide olduğunu, aksi takdirde 2023’ün başlarında global bir besin krizinin baş gösterebileceğini söylüyor. Tarihî olarak Rusya, global amonyak nitrat pazarının yüzde 45’ini, global potaş pazarının yüzde 20’sini ve fosfatlı gübrelerin yüzde 14’ünü sağlıyor.
Yükselen doğal gaz fiyatları, Avrupa’nın amonyak üretiminin yaklaşık yarısını ve azotlu gübre operasyonlarının yüzde 33’ünü durdurmaya zorladı. Kalan Avrupa amonyak / azot-gübre üretimi, gaz fiyatları değerli ölçüde düşene kadar kapatılabilir yahut önemli biçimde azaltılabilir. Daha yüksek fiyatlar yahut azotlu gübrenin daha az bulunması, artan sayıda çiftçiyi kullanması azaltmaya zorlayacaktır. Memleketler arası Gübre Birliği (IFA), global gübre kullanmasının gelecek dönem, 2008’den bu yana en büyük düşüş olan yüzde 7 düşebileceği konusunda uyarıyor. IFA, yüzde 23’e varan düşüşle Sahra altı Afrika’da gübre kullanmasında en değerli düşüşü bekliyor. Mısır ve tahıl randımanının azotlu gübreler olmadan yüzde 40 düşebileceğini düşünen uzmanlar var. Global çapta bir besin krizi riski muhtemelen hiç bir vakit bu kadar yüksek olmamıştı.
Çin astrolojisinde de dört sütun olması herbiçimde tesadüf lakin karşı karşıya olduğumuz inanılmaz büyüklükleri daha yeterli anlamak ismine şu örneği verelim. Bugün ömür standartları Çin’in 1999’daki haliyle tıpkı olan ülkeler, Çin’in son vakit içinderdaki büyümesinin yalnızca onda birine ulaşabilselerdi, sonuçlar bir daha de olağanüstü olurdu. Dört sütuna bakıldığında sonuç Smil’e göre şu biçimde: “Bu ülkelerde 1990 daha sonrası Çin tecrübesini yenidenlamak, çelik üretiminde 15 kat, çimento üretiminde 10 kattan fazla, amonyak sentezinde iki kattan fazla ve plastik üretiminde 30 kattan fazla artış manasına gelecektir.”
ESG’nin popülerleşmesiyle karbon emisyonlarının azaltılması için yapılan reklam ve pazarlama taktikleri yani “greenwashingler” dekarbonizasyonun ne kadar güçlü bir müddetç olduğu gerçeğini değiştirmeyecek. Bu bağlamda ele alındığında, Smil’in dekarbonizasyon için hudutlu niceliksel taahhütlerle belli senelera dayanan projeksiyonları konusunda son derece kuşkucu olmak gerekir. Her şeydilk evvel yenilenebilir güç, elektriği odak noktasına alır fakat global kesin güç tüketiminde elektriğin hissesi yalnızca yüzde 18. Örneğin, bu hususta öncü olan Almanya, yakında elektriğinin yarısını yenilenebilir kaynaklardan üretecek. Fakat bu durumda bile, ülkenin birincil güç arzındaki fosil yakıtların toplam hissesi yüzde 84’ten yalnızca yüzde 78’e düştü. ABD’nin birincil güç arzındaki fosil yakıtlarının hissesi 2019’da hala yüzde 80’di.
Bu ortada Çin’in fosil yakıtlarının hissesi 2000’de yüzde 93’ten yüzde 85’e düştü lakin tıpkı vakit diliminde fosil yakıtlara olan talep üç katına çıktı. Nitekim de Çin’in yükselişi, 21’inci yüzyılın birinci yirmi yılında global fosil yakıt tüketiminin yaklaşık yüzde 45 artmasının ana sebebi. Sonuç prestijiyle yenilenebilir güçlere yapılan kıymetli yatırımlara karşın fosil yakıtların dünyanın birincil güç arzındaki hissesi yalnızca marjinal bir biçimde düştü.
Smil’in dört sütununun üretimi, birincil güç arzının yaklaşık yüzde 17’sini kaplar ve karbon emisyonlarının yüzde 25’ini oluşturur. Örnek olarak Smil, son derece verimli, çağdaş bir çelik elektrik ark ocağının bile her gün yaklaşık 150.000 kişilik bir Amerikan kenti kadar elektriğe muhtaçlığı olduğunu belirtiyor.
Konu hayli değerli ve göründüğünden daha derin ve detaylı olduğu için bu hususa öbür yazılarda da devam edeceğiz.
Bu ortada gidişatı nazarannlerin Mars’a kaçma üzere fantezileri ve ütopyaları da sonuçsuz kalmaya mahkum.
Mars, piyasalar filan demişken geçenlerde James Webb teleskobunun bir buçuk milyon kilometre öteden geri gönderdiği imgeler gündem oldu. Viral “derin alan” imgesi, inanılmaz sayıda galaksiyle dolu. Teleskobu küçücük bir alana ne kadar uzun mühlet odaklarlarsa, daha evvel boş olduğu var iseyılan yerlerde o kadar epey galaksi yavaş yavaş ortaya çıkıyor.
İçinde yaşadığımız dünya ve yansıması piyasalar da bu biçimde değil mi? Analitik bir teleskopla gösterebileceğiniz sonsuz sayıda doğrultuya sahip. Aslında o kadar epeyce ki, sonsuz deneme ve yanılmanın sonunda dahi, değişmezliklerin üretilmesi matematiksel olarak mümkün değil.
Uzayda imgesi harika olan viral derin alan imajının yanında bir de kara delikler var. Bunlar çekim alanı her türlü maddesel oluşumun ve radyasyonın kendisinden kaçmasına müsaade vermeyecek derecede kuvvetli olan, büyük kütleli gök cisimleri. Kara delikler pırıl pırıl yıldızları bile içine çekebilir. Kendi düşen ağlamaz denir lakin aslında bassıradan da ağlar.
Hatta Marcel Proust’e bakılırsa “Kendimizin sebep olduğu gözyaşlarına katlanmak birden fazla vakit fazlaca zordur.”
Yazar: Baş Stratejist Murat Berk
FÖŞ Artunç Kocabalkan’a anlattı: Dört nala küresel ayı pazarına gidiyoruz
SP500’de korkutan hareketler
Fed’in süratli müdahalesi piyasaları zorluyor (Financial Times)
Geçen hafta S&P500 3900’de başlayan ve bizce trend tersi olan yükseliş, ABD TÜFE’sinin beklentileri aşmasıyla başladığı yere döndü. Buralardan tekrar reaksiyon gelse de gelmese de 4200-4250’lerin geçilmesinin sıkıntı olduğunu düşünmeye devam ediyoruz. Ayı piyasasının çabucak hemen sonlanmadığını ve Eylül sonu Ekim başı üzere bir düşüş dalgası daha beklemeye devam ediyoruz. Bunun da Haziran tabanlarını yeniden test etmesi bizce baz senaryo. Son periyot epeyce süratli yükselmiş olan bizim piyasalar da ABD verisinden en epeyce etkilenen piyasalardan oldu. Bilhassa profesyonel olmayan yatırımcıların pay seçimine dikkat etmesi bizce elzem olmaya devam ediyor.
Piyasalarda kısa vadeli volatilite yükselmişken ve bizim görüşlerimiz değişmemişken geçen hafta yaptığımız üzere herkesi etkileyen daha yapısal temel trendlere bakmaya devam edelim. Geçen hafta güce daha yakından bakmıştık ve güç hiç bir vakit yalnızca güç değildir demiştik. Bugün de güç ve tesirli olduğu öbür alanlara bakalım. Vaclav Smil’in harikulade yapıtından daha evvel bahsetmiştik. Smil’e nazaran “Medeniyetin dört ana sütunu şöylekidir; çimento, çelik, plastik ve amonyak.”
Dünya her sene yaklaşık 4,5 milyar ton çimento, 1,8 milyar ton çelik, 370 milyon ton plastik ve 150 milyon ton amonyak tüketiyor.
Gerçekten de Smil’in medeniyetin temellerini dayandırdığı bu dört sütun o kadar değerli ve üretiminde o kadar ağır güç kullanılıyor ki yarattığımız karmaşık adaptif sistem ortasında bunun ulaştığı akılalmaz boyutların farkına varamıyoruz.
Bugün bunlardan rastgele biri için daha üstün bir ikame bulunsa bile, yerine konulması on yıllar alabilir.
Çimento uygun bir örnek. Çin, yalnızca iki yılda 20. yüzyılın tamamında ABD’nin ürettiği kadar çimento üretti. Bugün artık dünya tek bir yılda, 20. yüzyılın birinci yarısında tükettiğinden daha fazla çimento tüketiyor. Çimentbu biçimdela bozulur, bu da daima değiştirilmesi gerektiği manasına gelir. Gücün daha az ve ağır olduğu bir değişimin, bu cins olağanüstü ve tarihi olarak eşi görülmemiş daima talebi karşılamak için ölçeğini büyütmesi gerekir. Halihazırda dört sütunu üretmek için yerleşik süreçlerin rastgele birinin yerini alabilecek, ticari olarak mevcut ve kitlesel ölçekte alternatifler bulunmuyor.
Fosil yakıtlar tüm besin üretim sürecinde ihtilal yaratmıştı. Buğday üretmek artık hektar başına iki saatten daha az insan emeği gerektiriyor (1801’de 150 saate kıyasla). Bu, nüfusun büyük bir kısmını diğer şeyler yapmak için hür bıraktı. Yani 1800 ile 2020 içinde, bir kilogram tahıl üretmek için gereken emeği yüzde 98’den çok azalttık ve dünya nüfusunun tarımla uğraşan hissesi da azaldı. Ama besin konusuna daha ayrıntılı baktığımızda, karşılaştığımız tablo maalesef iç açı değil. BM Besin ve Tarım Örgütü Baş Ekonomisti Maximo Torero “Gübre problemini çözemezsek, dünya fazlaca önemli bir besin arzı sorunu ile karşı karşıya kalacak” ikazını bir dahaledi. BM Genel Sekreteri Antonio Guterre ise “2022’de gübre şayet olmazsa, 2023’te kâfi besin olmayabilir” diyor. Ortaya çıkan ziraî kriz, çoğumuzun global besin üretiminin istikrarsız ve kırılgan tabiatının yeni yeni farkına varmamızı sağlıyor.
Doğal gaz, hem hidrojen kaynağı birebir vakitte sürece gücü olarak amonyak sentezi için en kıymetli ham unsur. Bu noktada Smil’in amonyağın ehemmiyetine ait değerlendirmesi fazlaca çarpıcı: “2020’de yaklaşık 4 milyar insan sentetik amonyak olmasaydı hayatta olmazdı, amonyak Haber-Bosch sentezi tahminen de tarihteki en kıymetli teknik ilerlemedir.”
Guterres, Rus gübrelerinin ve tarım mamüllerinin dünya pazarlarına ulaşmasının kaide olduğunu, aksi takdirde 2023’ün başlarında global bir besin krizinin baş gösterebileceğini söylüyor. Tarihî olarak Rusya, global amonyak nitrat pazarının yüzde 45’ini, global potaş pazarının yüzde 20’sini ve fosfatlı gübrelerin yüzde 14’ünü sağlıyor.
Yükselen doğal gaz fiyatları, Avrupa’nın amonyak üretiminin yaklaşık yarısını ve azotlu gübre operasyonlarının yüzde 33’ünü durdurmaya zorladı. Kalan Avrupa amonyak / azot-gübre üretimi, gaz fiyatları değerli ölçüde düşene kadar kapatılabilir yahut önemli biçimde azaltılabilir. Daha yüksek fiyatlar yahut azotlu gübrenin daha az bulunması, artan sayıda çiftçiyi kullanması azaltmaya zorlayacaktır. Memleketler arası Gübre Birliği (IFA), global gübre kullanmasının gelecek dönem, 2008’den bu yana en büyük düşüş olan yüzde 7 düşebileceği konusunda uyarıyor. IFA, yüzde 23’e varan düşüşle Sahra altı Afrika’da gübre kullanmasında en değerli düşüşü bekliyor. Mısır ve tahıl randımanının azotlu gübreler olmadan yüzde 40 düşebileceğini düşünen uzmanlar var. Global çapta bir besin krizi riski muhtemelen hiç bir vakit bu kadar yüksek olmamıştı.
Çin astrolojisinde de dört sütun olması herbiçimde tesadüf lakin karşı karşıya olduğumuz inanılmaz büyüklükleri daha yeterli anlamak ismine şu örneği verelim. Bugün ömür standartları Çin’in 1999’daki haliyle tıpkı olan ülkeler, Çin’in son vakit içinderdaki büyümesinin yalnızca onda birine ulaşabilselerdi, sonuçlar bir daha de olağanüstü olurdu. Dört sütuna bakıldığında sonuç Smil’e göre şu biçimde: “Bu ülkelerde 1990 daha sonrası Çin tecrübesini yenidenlamak, çelik üretiminde 15 kat, çimento üretiminde 10 kattan fazla, amonyak sentezinde iki kattan fazla ve plastik üretiminde 30 kattan fazla artış manasına gelecektir.”
ESG’nin popülerleşmesiyle karbon emisyonlarının azaltılması için yapılan reklam ve pazarlama taktikleri yani “greenwashingler” dekarbonizasyonun ne kadar güçlü bir müddetç olduğu gerçeğini değiştirmeyecek. Bu bağlamda ele alındığında, Smil’in dekarbonizasyon için hudutlu niceliksel taahhütlerle belli senelera dayanan projeksiyonları konusunda son derece kuşkucu olmak gerekir. Her şeydilk evvel yenilenebilir güç, elektriği odak noktasına alır fakat global kesin güç tüketiminde elektriğin hissesi yalnızca yüzde 18. Örneğin, bu hususta öncü olan Almanya, yakında elektriğinin yarısını yenilenebilir kaynaklardan üretecek. Fakat bu durumda bile, ülkenin birincil güç arzındaki fosil yakıtların toplam hissesi yüzde 84’ten yalnızca yüzde 78’e düştü. ABD’nin birincil güç arzındaki fosil yakıtlarının hissesi 2019’da hala yüzde 80’di.
Bu ortada Çin’in fosil yakıtlarının hissesi 2000’de yüzde 93’ten yüzde 85’e düştü lakin tıpkı vakit diliminde fosil yakıtlara olan talep üç katına çıktı. Nitekim de Çin’in yükselişi, 21’inci yüzyılın birinci yirmi yılında global fosil yakıt tüketiminin yaklaşık yüzde 45 artmasının ana sebebi. Sonuç prestijiyle yenilenebilir güçlere yapılan kıymetli yatırımlara karşın fosil yakıtların dünyanın birincil güç arzındaki hissesi yalnızca marjinal bir biçimde düştü.
Smil’in dört sütununun üretimi, birincil güç arzının yaklaşık yüzde 17’sini kaplar ve karbon emisyonlarının yüzde 25’ini oluşturur. Örnek olarak Smil, son derece verimli, çağdaş bir çelik elektrik ark ocağının bile her gün yaklaşık 150.000 kişilik bir Amerikan kenti kadar elektriğe muhtaçlığı olduğunu belirtiyor.
Konu hayli değerli ve göründüğünden daha derin ve detaylı olduğu için bu hususa öbür yazılarda da devam edeceğiz.
Bu ortada gidişatı nazarannlerin Mars’a kaçma üzere fantezileri ve ütopyaları da sonuçsuz kalmaya mahkum.
Mars, piyasalar filan demişken geçenlerde James Webb teleskobunun bir buçuk milyon kilometre öteden geri gönderdiği imgeler gündem oldu. Viral “derin alan” imgesi, inanılmaz sayıda galaksiyle dolu. Teleskobu küçücük bir alana ne kadar uzun mühlet odaklarlarsa, daha evvel boş olduğu var iseyılan yerlerde o kadar epey galaksi yavaş yavaş ortaya çıkıyor.
İçinde yaşadığımız dünya ve yansıması piyasalar da bu biçimde değil mi? Analitik bir teleskopla gösterebileceğiniz sonsuz sayıda doğrultuya sahip. Aslında o kadar epeyce ki, sonsuz deneme ve yanılmanın sonunda dahi, değişmezliklerin üretilmesi matematiksel olarak mümkün değil.
Uzayda imgesi harika olan viral derin alan imajının yanında bir de kara delikler var. Bunlar çekim alanı her türlü maddesel oluşumun ve radyasyonın kendisinden kaçmasına müsaade vermeyecek derecede kuvvetli olan, büyük kütleli gök cisimleri. Kara delikler pırıl pırıl yıldızları bile içine çekebilir. Kendi düşen ağlamaz denir lakin aslında bassıradan da ağlar.
Hatta Marcel Proust’e bakılırsa “Kendimizin sebep olduğu gözyaşlarına katlanmak birden fazla vakit fazlaca zordur.”
Yazar: Baş Stratejist Murat Berk
FÖŞ Artunç Kocabalkan’a anlattı: Dört nala küresel ayı pazarına gidiyoruz
SP500’de korkutan hareketler
Fed’in süratli müdahalesi piyasaları zorluyor (Financial Times)